Ένα γραπτο-ακουστικό αφιέρωμα
του Δημήτρη Τσιρώνη σε εγχώριες εκδοχές ενός είδους που σπανίως θα το
βρείτε με ταμπελάκι στα δισκάδικα
Για να γίνεις ποιητής πρέπει να φυλακιστείς, για να γράψεις ένα διήγημα πρέπει να έχεις πονέσει, για να φτιάξεις μουσική πρέπει να είσαι καταραμένος και για να ανακαλύψεις αυτά που άλλοι έχουν δημιουργήσει πρέπει να είσαι μοναχός σου. Αυτή είναι η μοίρα του καλλιτέχνη, τόσο του πρωταρχικού που εμπνέεται κι ετοιμάζει κάτι, όσο και του δέκτη που δεν σταματάει να ανακαλύπτει, να ταξιδεύει και να ανασκαλεύει τα συρτάρια του παρελθόντος γι’ αυτά που του ξέφυγαν.
Η κάθε χώρα δεν βρίσκεται μέσα στη γυάλα της, δεν κολυμπάει σε γαλήνια νερά που μέσα τους υπάρχουν άφθονα τηγανισμένα ψάρια και φύκια μαριναρισμένα προς βρώση. Όλα είναι αλληλοσυνδεόμενα κι επηρεάζονται αργά ή γρήγορα από το κοντινό κι ευρύτερο περιβάλλον τους. Μένει στον καθένα χωριστά να διαλέξει τη θέση του, ανάλογα με το σημείο της πορείας της ζωής του που βρίσκεται, να αναρωτηθεί αν χρειάζεται κι άλλες πληροφορίες, εμπειρίες ή απολαύσεις και στην τελική να ταξιδέψει μέσα από λέξεις, ήχους κι εικόνες, ενάντια σε κάθε λήθη κι απλούστευση των απολαύσεων.
Ο προηγούμενος αιώνας είχε την τύχη να καταγραφεί και να μελετηθεί σε μεγάλη έκταση. Τα μουσικά ρεύματα, μέσα στα χρόνια δύο παγκοσμίων πολέμων, τεχνολογικών αλμάτων και παγκόσμιας διασποράς του πνεύματος, είχαν μεγάλο πλουραλισμό και πρωτοποριακές κατευθύνσεις. Οι βάσεις βρίσκονται πάντοτε στο σημείο που η γνώση και η μνήμη είναι ικανές να σκάψουν στο παρελθόν. Η πρωτοπορία και η καινοτομία είναι αλληλένδετες με τις εμπειρίες αλλά και τη μελέτη τόσο των δημιουργών όσο και των ακροατών. Χωρίς σημαιάκια εποχών και τάση εγκυκλοπαιδισμού η μαγνητοταινία αυτού του μουσικού ταξιδιού στην πρόσφατη ηλεκτρονική και στα όρια «πειραματική» ή γνωστότερη πιο συγκεκριμένα ως ηλεκτροακουστική μουσική έχει τις εξής τυχαίες στάσεις:
Jani Christou - Epicycle (Tonbandfassung), 1968
Γεννημένος στο Κάιρο της Αίγυπτο ο Γιάννης Χρήστου σπούδασε Λογική και Φιλοσοφία, Μουσική κι Ενορχήστρωση και παρέμεινε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ένας δημιουργικός άνθρωπος με καλλιτεχνικές και μεταφυσικές ανησυχίες. Γόνος εύπορης οικογένειας και χωρισμένων γονέων, έμεινε κάτω από τη φροντίδα του πατέρα και ενώ ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα οικονομικά αφιερώθηκε στη σύνθεση και την προώθηση της σύγχρονης μουσικής. Σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα στην ηλικία των 44 ετών στην Αθήνα το 1970.
Τα πρώτα έργα της δεκαετίας του ’50 στηρίζονται σε πρωτοποριακές ιδέες για ορχήστρες και φωνητικά σύνολα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 συνδυάζει ιδέες αστροφυσικής, φιλοσοφίας, θεάτρου και χορού και δημιουργεί τη δική του «μεταμουσική». Εκεί οριοθετεί τις πράξεις και τις μεταπράξεις των μουσικών όπου τους κατευθύνει επιπλέον με λεκτικές και γραφικές παρτιτούρες. Τα τελευταία χρόνια πριν τον θάνατό του εργαζόταν πυρετωδώς πάνω σε καινοτόμες ιδέες που αντλούσαν έμπνευση από αρχαία θεατρικά έργα και από τα όνειρά του, όπως ήταν οι Αναπαραστάσεις, ένα σύνολο τόσο φανταστικών όσο και χαμένων στο παρελθόν ιεροτελεστιών που απαιτούσαν καινοτόμες δράσεις από τους μουσικούς-ηθοποιούς.
Οι ψηφιακοί δίσκοι του Γιάννη Χρήστου που κυκλοφόρησε η δισκογραφική Σείριος το 2001 πουλιούνται πια κοντά στα 50 ευρώ, ενώ η συγκεντρωτική κυκλοφορία και των τεσσάρων cd μαζί με βιβλιαράκι όπου περιέχεται και το μανιφέστο του «Ένα Πιστεύω για τη Μουσική» στα 400 ευρώ!
Δημήτρης Καμαρωτός - Landscape with Knots, 1984
Ο Δημήτρης Καμαρωτός έχει συνθέσει μουσική για εκατοντάδες θεατρικές παραστάσεις τα τελευταία είκοσι χρόνια. Εμβαθύνει ιδιαίτερα στην ομαδική αντίδραση και τη φωνητική λειτουργία των χορικών ομάδων που χρησιμοποιεί. Η δισκογραφία του, όπως συχνά συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις καλλιτεχνών δεν είναι ιδιαίτερα εκτενής. Παρόλο που είναι ενεργός από το 1979 χρησιμοποιώντας τόσο αναλογικές όσο και ψηφιακές τεχνολογίες ήχου, μόλις το 2018 η Αθηναϊκή Intersonic Recordings κυκλοφόρησε ένα μονό βινύλιο συλλογή με τον τίτλο Electromagnetic Landscapes (Unreleased Recordings 1983 - 2016).
Με τη γνωστή πορεία όλων των εκπροσώπων του πειραματικού ήχου ανάμεσα σε Παρίσι κι Αθήνα να συντηρεί το μύθο, έρχεται ως πιο πρόσφατο έργο η «Μουσική είναι η πόλη», ένα οδοιπορικό ηχογραφήσεων ενός παρατηρητή της Αθήνας που στη συνέχεια τη μεταλλάσσει, μέσω των ήχων, σε μια φανταστική εκδοχή της. Μια ορχήστρα με κλασικά όργανα, αλλά χωρίς μουσικούς, είναι εγκατεστημένη στη σκηνή και παράλληλα τρεις συνθέτες παρουσιάζουν τρία διαφορετικά έργα σε τρεις παράλληλες συναυλίες διαφορετικών πόλεων. Οι ήχοι της πόλης που ακούγονται στην αίθουσα από ένα ειδικό σύστημα ήχου, γύρω και πάνω από τους θεατές, ενεργοποιούν και συντονίζουν τα όργανα, που προσθέτουν τα δικά τους, ιδιαίτερα ηχοχρώματα στο αθηναϊκό ηχοτοπίο που παρουσιάστηκε το Δεκέμβριο του 2019 στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση.
Άλκης Παναγιωτόπουλος – Voice of Unbeknown Trace
Περίπτωση συνθέτη - μουσικού που πέρασε από όλα τα στάδια εκπαίδευσης και σταδιοδρομίας στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα. Σπούδασε δίπλα στο Γιάννη Παπαϊωάννου, βρέθηκε στην Αυστρία, στη Γαλλία και στη Γερμανία για διεύθυνση ορχήστρας, έχει ολοκληρώσει πέντε συμφωνίες και το 1995 βρέθηκε ως κορυφαίος μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βουλγαρίας με την οποία έχει ηχογραφήσει έργα διεθνών κι ελλήνων συνθετών.
Οι κυκλοφορίες του Άλκη Παναγιωτόπουλου κατατάσσονται στην άκομψη γενική κατηγορία της κλασικής μουσικής. Μικρή εξαίρεση αποτελεί ο δίσκος - συλλογή του 1990 με ηχογραφήσεις του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ όπου συμμετέχει μαζί με τους Περικλή Κούκο, Χάρη Ξανθουδάκη, Ιωσήφ Παπαδάτο και Γιώργο Κουρουπό. Τον Απρίλιο του 2020 ήσυχα κι απλά τέσσερα κομμάτια τεχνοτροπίας Musique Concrète ανέβηκαν στο προσωπικό του κανάλι στο YouTube με το εν λόγω να βασίζεται στο έργο «Λέβινθος» για αφηγητή και τέσσερεις μουσικούς του 2014.
Anestis Logothetis - Fantasmata 1960, 1974
Ο Ανέστης Λογοθέτης είναι πια περισσότερο γνωστός για τις τιμές που αλλάζει χέρια ο πρώτος του δίσκος που κυκλοφόρησε στην Αυστρία το 1974 παρά για την αξία του έργου του. Φυσικά λόγω αυτής της φήμης όλες οι λιγοστές του κυκλοφορίες και συμμετοχές αποτελούν μέρος των ατέρμονων λιστών από ιερά βινυλιακά δισκοπότηρα συλλεκτών του παγκόσμιου χωριού. Ουσιαστικά πρόκειται για τους δύο δίσκους που οι συνθέσεις δίνουν και τον τίτλο στον καθένα: «"Hör!-spiel" / Nekrologlog 1961 / Fantasmata 1960» και «Anastasis / Wellenformen / Styx» όπου καταγράφονται τα πειράματά του στο χώρο της Musique Concrète με παραμορφωμένες ηχογραφήσεις φωνής σε ταινίες και αδιάκοπο cut & paste, fast forward, rewind κι ελληνικής καταγωγής βαφτίσεις στα κομμάτια στη λογική του Ξενάκη και τόσων άλλων μουσικών με ρίζες στην Ελλάδα και τόπο δράσης στο εξωτερικό. Αν όσοι φτιάχνουν σήμερα noise και λοιπούς experimental ήχους είχαν ακούσει το κομμάτι Fantasmata θα σταματούσαν αμέσως το αμαρτωλό παιχνίδι τους και θα μελετούσαν χωρίς κανένα ένδυμα αέναα τον Βιενέζικο Ακτιβισμό του ’60.
Ελληνικής καταγωγής αλλά με μηδαμινή παρουσία στη χώρα, ο συνθέτης δημιούργησε ένα ιδιόμορφο σύστημα γραφικής σημειογραφίας ενώ εργαζόταν ως επιμελητής μουσικών εκδόσεων σε διάφορους οίκους του εξωτερικού. Μετά τα τριάντα του χρόνια και με τη βοήθεια υποτροφιών της αυστριακής κυβέρνησης, κατάφερε να παρακολουθήσει μαθήματα θεωρίας αλλά και να εργαστεί σε σύγχρονα στούντιο όπου και υλοποίησε τις πειραματικές του ιδέες στην ηλεκτρονική μουσική και τις γραφικές παρτιτούρες. Παρόλο τον καταιγισμό σύνθεσης έργων (κυρίως ορχηστρικών) για περίπου πενήντα χρόνια, περισσότερα από 100 μόνο με το δικό του προσωπικό σύστημα σημειογραφίας, ελάχιστα έχουν δισκογραφηθεί. Στην Ελλάδα μοιράστηκε με τον Γιάννη Ξενάκη το πρώτο βραβείο σύνθεσης στον διαγωνισμό του «Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ινστιτούτου» του 1962.
Μιχάλης Αδάμης - Ιφιγένεια Εν Αυλίδι, 1970
Πολυγραφότατος ο Μιχάλης Αδάμης, γνώστης τόσο της Βυζαντινής όσο και της Δυτικής μουσικής, σπούδασε Θεολογία κι επέστρεψε στην χώρα κατόπιν πρόσκλησης του Βασιλιά όπου ίδρυσε το πρώτο μουσικό εργαστήρι ηλεκτρονικής μουσικής το 1965. Με εκατοντάδες έργα για κάθε λογής μουσικό είδος και μέσο παρουσίασης, ο συνθέτης πέθανε στα 84 του έτη το 2013. Την ίδια χρονιά η Rekem κυκλοφόρησε ένα διπλό CD με δημιουργίες του συνθέτη από τα έτη 1964 και μετέπειτα.
Ενεργό μέλος σε διάφορα σωματεία και συνδέσμους, ο δημιουργός τιμήθηκε με πολλά βραβεία ως πρωτοπόρος της σύγχρονης μουσικής στην Ελλάδα. Είχε την τύχη να ερμηνεύσει ο ίδιος πολλά από τα έργα του καθώς και να τα δει σε εκτελέσεις τρίτων κι αναμεταδόσεις σε όλο τον κόσμο. Πειραματιστής που πατούσε πολύ γερά στη γνώση και κατανόηση της παράδοσης, βρήκε σχετικά μεγάλη διεθνή απήχηση και οι πειραματισμοί του στην ηλεκτροακουστική συχνά συνοδευόντουσαν από κλασικά όργανα.
Νικηφόρος Ρώτας - Αντιφωνία Ι, 1974
Ένας ακόμη πολυγραφότατος και μουσικός ασκητής ήταν ο Νικηφόρος Ρώτας που παρέμεινε εσκεμμένα μακριά από τα δυνατά φώτα της δημοσιότητας και τα χυδαία εμπορευματοποιημένα κέντρα προώθησης καλλιτεχνών. Ο διπλός δίσκος του από το 1974 που επίσης δημοπρατείται σε τριψήφια νούμερα, περιέχει στο πρώτο μέρος τα «Τραγούδια Καβάφη» πολύ πριν την πρόσφατη εμπορική επιτυχία του Αλεξανδρινού ποιητή και στο δεύτερο μέρος τις «Αντιφωνίες», τρεις δημιουργίες με χρήση φωνών και χορωδιών σε ένα concrete περιβάλλον.
Μέλος του Θεάτρου Βουνού χτυπούσε συνέχεια πάνω «στη διαρκή προσπάθεια των κατεστημένων να εθίσουν το ευρύ κοινό σε μια μουσική διακοσμητική, κενή, αποτελούμενη από αισθηματολογικές μελωδίες και μονότονους ρυθμούς». Είχε κάνει διαλέξεις καθώς και πρωτότυπες σειρές ραδιοφωνικών εκπομπών με αναλύσεις και τρόπους ακρόασης της μουσικής. Τη δεκαετία του ’80 συνέγραψε και περιέλαβε ηχητικό υλικό για το μάθημα της Μουσικής του Γυμνασίου, ενέργεια που εγκρίθηκε αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Όπως συνήθως, όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν…
Δεν είναι αυτό μουσική!
Η ελληνική παραγωγή ή ελληνικής καταγωγής ηλεκτροακουστική μουσική δύσκολα καλύπτει κάποιο ράφι σε δισκάδικο. Οι παραγωγές ήταν ελάχιστες, κυρίως χρησιμοποιήθηκε άπλετος χρόνος με πειραματισμό στα στούντιο και σαν μουσικό κίνημα κράτησε λίγο. Ελάχιστοι καλλιτέχνες συνέχισαν τις προσπάθειές τους κατά τη διάρκεια της καριέρας και της ζωής τους. Αυτό το κομμάτι της ιστορίας με το περιορισμένο κοινό και το τεράστιο ενδιαφέρον τόσο κοινωνικά όσο και σε σχέση με τα λοιπά πολιτιστικά κινήματα της εποχής που ξεκίνησε, βρίσκει καταφύγιο στη σημερινή ηλεκτρονική εποχή με αποσπασματικές δουλειές να εμφανίζεται περιοδικά στο δίκτυο και σε θεματικές συλλογές. Φυσικά τα συρτάρια και τα κουτιά στις σοφίτες των απογόνων πρέπει να περιέχουν πολύ υλικό που περιμένει τους υποψιασμένους από τις εξωφρενικές τιμές των μέχρι τώρα κυκλοφοριών να το επεξεργαστούν και να το βγάλουν στη φόρα. Σημαντικό είναι τέτοιου είδους προσπάθειες να έχουν το μεράκι των παραγωγών και να είναι ολοκληρωμένες και τεκμηριωμένες αλλιώς είναι σαν μικρά σκουπιδάκια σε πολύχρωμα βινυλιακά αυλάκια.
Όπως κατέγραψε μια από τις σκέψεις του ο Γιάννης Χρήστου: «Μπορεί να έχουμε διανύσει πολύ δρόμο από τα βάθη της προϊστορίας μας, να έχουμε διαβεί πολλά μονοπάτια του μυαλού και του πνεύματος για να φτάσουμε εδώ που βρισκόμαστε σήμερα, αλλά υπάρχουν φορές που όλα μας τα επιτεύγματα μοιάζουν σαν μνημειώδεις ασημαντότητες, σαν σωροί από σκουπίδια που μαζεύτηκαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας μέσα στην ιστορία…»
Ψηφιακή μαγνητοταινία μιας ώρας:
0:00 Jani Christou - Epicycle (Tonbandfassung), 1968
12:45 Δημήτρης Καμαρωτός - Landscape with Knots, 1984
17:39 Άλκης Παναγιωτόπουλος - Voice of Unbeknown Trace, 2020
20:54 Anestis Logothetis - Fantasmata 1960, 1974
40:48 Μιχάλης Αδάμης - Ιφιγένεια Εν Αυλίδι, 1970
50:54 Νικηφόρος Ρώτας - Αντιφωνία Ι, 1974
https://melophobia.bandcamp.com/
https://www.mixcloud.com/Bank_of_Vinyl/