Η μετριότητα του κριτικού, μια φανταστική σαν-ιστορία
Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί κάποιος να πληρώσει έναν επαγγελματία για να του παρέχει κριτικές έργων τέχνης. Να κάνει το ίδιο για την αξιολόγηση ενός μηχανικού έργου ή μιας κατασκευής θεμιτό. Εκεί μπορεί να πέσει η γέφυρα και να προκαλέσει μεγάλο χαμό ή να κουνηθεί το σπίτι από την αφαίρεση μιας κολώνας ή την προσθήκη μιας γυψοσανίδας στη θέση του παχιού ντουβαριού.
Όμως ο κριτικός τέχνης, τι ακριβώς είναι; Ακόμα κι αν έχει σπουδάσει, άρα έμαθε (vs. διδάχτηκε) τις κλασικές φόρμες ζωγραφικής, γλυπτικής και λοιπών τεχνών δεν ήταν παρά ένας θεατής. Κι όπως ο κάθε “ένας θεατής” κρίνει με τα δικά του μέσα και σταθμά, με τη δική του ιστορία κι αφραγκιά. Μπορεί κι ο ίδιος να προσπάθησε να γράψει μουσική ή να τραγουδήσει και για διάφορους λόγους δεν το πήγε παραπέρα. Οπότε διάλεξε την αντίπερα όχθη της κριτικής. Σπάνια μια τέτοια απόφαση είναι τεχνικά εποικοδομητική εκτός κι αν γράφεται στη νοηματική γλώσσα. Συνήθως υπάρχει ο απόλυτος μηδενισμός (αν κι είναι αυτή μια πολιτικώς ορθώς εποχή) ενός έργου που δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της στιγμής του γραφέα - κριτικού. Σε αντίθετη πλευρά είναι διθυραμβικός γιατί έτσι γράψαν κι άλλοι (σύμφωνα μ’ ένα έργο του 1790 και βγάλε).
Το αποτέλεσμα είναι οι ελάχιστοι που θα την διαβάσουν να αδιαφορήσουν πλήρως αν το καλλιτεχνικό σύνολο ή η μονάδα είναι γνωστή στα πέριξ. Έχουν μάθει να ξεχωρίζουν το όνομα οπότε τους είναι αδιάφορο τι ακριβώς πραγματεύεται ο ποιητής γύρω από το νέο δίσκο μιας Lady Gaga ή ενός Anthony Braxton. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση ενός άγνωστου μουσικού, ζωγράφου, ποιητή και εν γένει ανήσυχου πνεύματος που αποφάσισε αντί να γράψει το κλασικό "αυτό το κάνω κι εγώ" να το κάνει ο ίδιος, αλλά και (τι θράσος) να το κυκλοφορήσει; Και να θυμίζει και κάτι σαν παιδική μουσική; Μα δεν ξέρουν ότι όσο μεγαλώνουν οι άνθρωποι πρέπει να μειώνεται η διάρκεια των ηχογραφημένων έργων τους; Έχουν κι οι κριτικοί ζωή (όπως και γνώση του Fast Forward).
Ορμώμενος απ' αυτές τις σκέψεις ξεκίνησα να βρω τρόπο και να μισθώσω έναν δολοφόνο. Δεν ήξερα αν πρέπει να βρω κάποιον που σκοτώνει ανθρώπους κατά παραγγελία (και φυσικά επί πληρωμής) και να του ζητήσω να ασκήσει πλημμελώς τις υπηρεσίες του, ή κάποιον που χτυπάει ανθρώπους κατά παραγγελία (και πάλι επί πληρωμής) και να του ζητήσω να υπερβεί τα συνηθισμένα. Έτσι κατέληξα στο εμπορικό κέντρο που μόλις είχε ανοίξει μετά την περίοδο της πρόσφατης καραντίνας.
Στο πίσω μέρος υπήρχε πάντα (παλιότερα) συγκεντρωμένο πλήθος. Ανήλικα που είχαν χαθεί ή αφεθεί απ' τους γονείς ή/και όχι κηδεμόνες, ποδήλατα με τους αναβάτες να γκρινιάζουν για την απαγόρευση εισόδου χωρίς μάσκα στο εσωτερικό, μοτοσυκλετιστές με τους οδηγούς να γκρινιάζουν για την υποχρεωτική χρήση μάσκας και παρατήρηση να μην μαρσάρουν άνευ λόγου στο εσωτερικό, μερικοί υπόδικοι που δεν χωρούσαν στα κρατητήρια λόγω των πρόσφατων Me Too υποθέσεων και διάφοροι αρνητές ιπτάμενων δίσκων κι υπόγειων υδάτινων δικτύων απ' την Ελληνική Αρχαιότητα. Κάπου ανάμεσα σε αυτές τις κάστες της σύγχρονης ανατολικο-ευρωπαϊκής κοινωνίας θα βρίσκονταν και κάποιος ολίγον δολοφόνος και περισσότερο χτυπητής ανθρώπων επί πληρωμή.
Είχα λάβει πρόσφατα ένα ηλεκτρονικό μήνυμα που ήταν διασταυρωμένο απ' τους συνδέσμους μου στη ΓΑΔΑ (το κτίριο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας), στη ΣΙΑ (το κτίριο στο δρόμο Colonial Farm), στη ΓΑΖΑ (περιοχή κάτω στην Αφρική) και στη SIA (τραγουδοποιός γνωστή για την ευρεσιτεχνία - πως να καλυφθείς χωρίς να φοράς μάσκα). Με απειλούσαν! Επίσης μου άσκησαν κριτική για την κριτική μου στον τελευταίο δίσκο ενός ντόπιου πειραματιστή μουσικού. Τελευταίου που έλαβα εγώ δηλαδή, γιατί τόσα χρόνια που κλείστηκαν όλοι μέσα τρελάθηκαν και βγάζουν συνέχεια και καλά "καλούς δίσκους". Δεν βλέπουν εμένα; / εμάς; Αν ήθελα / θέλαμε, θα είχα / είχαμε κυκλοφορήσει τουλάχιστον τρείς τέτοιους (αφού πρώτα είχα / είχαμε γράψει τις αντίστοιχες διθυραμβικές κριτικές).
Έκλεισα τη συμφωνία τελικά με έναν πλανόδιο (καθιστό) μουσικό που δεν
είχε καταφέρει να μαζέψει παραπάνω από 12 δεκάλεπτα, 4 εικοσάλεπτα, 1
μονόευρω κι αρκετά κοκκινωπά νομίσματα. Μου το ζήτησε σχεδόν μόνος του
μόλις με αναγνώρισε.
- Είστε ο μεγάλος κριτικός δίσκων πειραματικής μουσικής;
- Πως το κατάλαβες;
- Γιατί είστε αρκετά μεγάλος στην ηλικία, κάνατε μορφασμούς όσο έπαιζα μουσική και δείχνετε στριφνός!
- Βλέπω δεν μάζεψες κι αρκετά, ε;
- Όχι, μήπως θέλετε κανά θέλημα;
- Αμέ!
Στα περιοδικά από τότε που έπαψαν να βγαίνουν με τη σέσουλα δίσκοι κάθε μορφής και κασέτες και κουτιά με τυλιχτά και ζαχαρωτά, δεν μας δίνουν τίποτα σε υλική μορφή. Έτσι πάει το χαρτζιλίκι της Κυριακής στο Μοναστηράκι. Κάποιοι χαίρονται γιατί τώρα πια έπρεπε να ψάχνουν στο discogs πιο πολύ ώρα για το κάθε entry απ' ότι τους πήρε να τ' ακούσουν. Ότι και να πεις όμως, δεν είναι το ίδιο να σου στέλνουν έναν φάκελο με mp3s. Κάτσε ρε! Που θα τ' ακούσω; Στο hi-fi σύστημά μου; Πως; Με φθηνό γιαπωνέζικο καλώδιο σύνδεσης της θύρας των ακουστικών; Πφ... Άσε που με μια μικρή έρευνα βρίσκω ότι γράψαν κι άλλοι. Άρα ποιο το νόημα; Αν είναι να γράψαν κι άλλοι, απ' εδώ πάνε κι οι άλλοι! Θα προτιμήσω κάτι πιο εύπεπτο "πειραματικό" και σίγουρα όχι εγχώριο. Εξαίρεση ο γιος του κολλητού μου δημοσιογράφου, ο αδερφός εκείνης της κοπελιάς που ακόμα γυροφέρνω τόσα χρόνια και τ' ανίψια μου απ' τη μεριά της γυναίκας μου.
Αχ, πως ήθελα να γίνω αστυνομικός! Να φορώ τη στολή (ή να είμαι κι undercover) και να τρέμουν οι φοιτήτριες στο μετρό όταν θα πήγαινα στη βραδινή μου βάρδια. Να επιτρέπω εγώ ποια αμάξια θα περνάνε κι ας είναι κόκκινο το φανάρι. Να ζητώ ταυτότητες για να διαπιστώσω πράγματι αν είναι ανήλικη η παρέα και να μην φοβάμαι το επόμενο πρωί μην ξυπνήσω με άσχημη έκπληξη. Να σώζω υπολήψεις και να με κοιτάνε με έντρομο θαυμασμό. Τελικά όμως δεν πέρασα τότε. Ήταν κι εκείνο το σχεδόν random σύστημα των δεσμών και πλήρωσε ο πατέρας να πάω σε μια ιδιωτική σχολή που 'χε λέει και το δικό της τηλεοπτικό κανάλι κι έτσι. Εγώ όμως ήθελα να γίνω αστυνομικός!
Ο κριτικός δεν πρέπει να συγχέεται με τον κρητικό. Δεν έχει καμία ευθύνη να παραδώσει κάποιο κρυφό μήνυμα την περίοδο της κατοχής. Δεν χρειάζεται να κρατάει μανιάτικα, να οπλοφορεί, να φοράει μαύρα πουκάμισα και να θυμάται τα επίθετα όλων αυτών που ίσως κάποτε τον είχαν κοιτάξει ολίγο καχύποπτα. Αντίθετα είναι απαραίτητο να γράφει μικρά δοκίμια. Εφήμερα δοκίμια. Ικανά να πετάξουν στη λήθη τον κάθε μεσήλικα τέντυ μπόι που αποφάσισε από ρακοσυλλέκτης mp3s στο διαδίκτυο να γίνει παραγωγός, εταιρειάρχης, διανομέας αλλά και δημοσιογράφος παράλληλα. Ε, όχι δα! Ο καθένας στο χώρο του κι ας μην ξέρει πεντοζάλι. Γιατί με τον καιρό τα γραπτά του κριτικού θα αποδειχθούν μαρμάρινα κι αθάνατα. Αν όχι θα 'χουν ξεχαστεί. Τι φταίει αυτός; Τόσες και τόσες κυκλοφορίες τώρα τελευταία (πάνε 20 χρόνια) που να ‘ψάχνε τώρα/τότε. Κάτι τα δελτία τύπου, κάτι τα εισιτήρια για συναυλίες, κάτι τα ψιλά και κάτι η κλασική δίψα για το holy grail της πειραματικής σκηνής. Δηλαδή τον προηγούμενο δίσκο του Merzbow.
Βασική μου αρχή είναι να μην αφήσω να γίνει κανείς πιο αναγνωρίσιμος από μένα. Κι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί αν ανακαλύψω κάτι καλό που δεν το 'χει ήδη γράψει το The Quietus ή το The Wire. Απλά πράγματα. Α, τελικά ο καλλιτέχνης του πεζοδρομίου που μίσθωσα πραγματικά με ήξερε. Έτσι πήρε τα λεφτά που του έδωσα σε έναν φάκελο με σκοπό να μου κάνει εκείνο το μικρό θέλημα κι εξαφανίστηκε. Μετά από μερικές μέρες στο ηλεκτρονικό μου γραμματοκιβώτιο, εκεί που άλλοτε θα κατέβαινα τις σκάλες να δω ποιους δίσκους απέκτησα τζάμπα σήμερα και θα 'κανα έτσι και την πρωινή μου γυμναστική, βρήκα ένα μήνυμα, σχεδόν απειλητικό. "Λοιπόν, νομίζω ότι η μουσική για παιδιά δεν είναι τίποτα άλλο από πειραματική, έτσι δεν είναι;" κι από κάτω ένας τίτλος απ’ αυτούς τους δήθεν, τους σημερινούς, σαν αλαμπουρνέζικα... Aux Labos κι ένας αριθμός και μετά ένα όνομα, κάτι σαν Fred Frith. Αυτός θα ήταν. Μάλλον εκείνος ο άσιμος (Νικόλας) μουσικάντης που μου 'φαγε τα ευρώ. Σύντομα θα καταλήξει να παίζει μπουζούκι, να δεις...
http://www.mic.gr/team/i-metriotita-toy-kritikoy-mia-fantastiki-san-istoria